Hartat e Kuptimit (Maps of Meaning)-Jordan Peterson

Hartat e Kuptimit

Përmbledhje Libri

Hyrje

Çfarë ka në këtë libër për mua? Zbuloni se si mitet na ndihmojnë ta krijojmë kuptimin prej kaosit.

Të gjithë e duan tregimin e mirë.

Qofshin legjendat e perëndive të lashta greke, përrallat e Grimm-it ose trilogjia e Star Wars – tregimet fantastike rreth heronjve të guximshëm tërheqin vëmendjen, imagjinatën dhe emocionet tona. Ata e kanë bërë këtë që nga fillimi i qytetërimit.

Por çfarë kanë të përbashkët këto tregime? Dhe çfarë na tregon struktura e tyre e përbashkët për mendjen njerëzore, dhe botën në të cilën jetojmë?

Këto pulsime argumentojnë se tregimet e ndara me të tjerët-sidomos ato të miteve të kulturave të lashta që janë përcjellur me shekuj-janë sekreti i kuptimit të natyrës dhe kulturës njerëzore. Duke kombinuar mitologjinë, historinë dhe psikologjinë, ato hulumtojnë se si mendja jonë krijon kuptim, si mitet e transmetojnë atë, dhe çfarë nënkuptojnë mitet në epokën tonë moderne të arsyes.

Në këto pulsime do të mësoni:

• Nga çfarë frikësohen njësoj minjtë dhe njerëzit;
• Cilat janë tri karakteret më të njohura në të gjitha mitet; dhe
• Si mund ta jetoni një jetë me kuptim.

Ideja kyçe 1

Njerëzit e eksplorojnë mjedisin e tyre nga frika prej të panjohurës.

Nëse vendosni një mi në një kafaz të ri, reagimi i tij i parë është ngrirja. Miu ka frikë – dhe është e kuptueshme. Në fund të fundit, një rrezik i madh mund të fshihet në këtë territor të ri, të panjohur. Vetëm ngadalë, miu do të fillojë të eksplorojë mjedisin e tij të ri – duke nuhatur, lëpirë dhe duke gërvishtur rrugën e tij nëpër kafaz. Sa më shumë të mësohet me mjedisin e ri, aq më i qetë bëhet.

Njerëzit janë kafshë shumë më komplekse se minjtë, por ne lundrojmë nëpër botë në një mënyrë të ngjashme.

Mesazhi kryesor këtu është: Njerëzit eksplorojnë mjedisin e tyre nga frika e së panjohurës.

Për njerëzit, ashtu si për minjtë, bota është e ndarë në dy pjesë: e njohura dhe e panjohura.

E njohura është kafazi i njohur. Ai përfshin të gjitha gjërat që mund t’i kuptojmë lehtësisht, ose sepse i kemi hasur më parë, ose sepse mund të kemi njohuri të përbashkëta kulturore rreth tyre. Në këtë territor të eksploruar, ndihemi të qetë dhe të sigurt.

E panjohura në anën tjetër, është çdo gjë që ende nuk e kuptojmë: një situatë romani, një fenomen të paspjegueshëm, një sjellje të papritur-shkurt, një anomali. Sikurse qelia e re që e tmerron miun, anomalitë e kanë aftësinë të na ndalin në rrugë.

Meqenëse nuk kemi asnjë mënyrë për ta ditur se me çfarë kemi të bëjmë kur e hasim të panjohurën, anomalitë evokojnë ndjenja të dyfishta në ne. Ato janë edhe kërcënuese edhe premtuese.

Imagjinoni, për shembull, të keni marrë një letër me përmbajtje të panjohur me postë, me fjalët Open në rrezikun tuaj të shkruar në të. Është shantazh? Një trashëgimi e pakërkuar? Ndoshta do të ndiheshit edhe në ankth edhe të emocionuar për ta hapur.

Nëse frika apo kurioziteti dominojnë në një takim me të panjohurën, varet nga fakti se sa e papritur dhe e panjohur është anomalia. Nëse do ta dinit se letra është dërguar nga një mik, për shembull, ndoshta do të ishit më pak nervoz për ta hapur.

Sido që të jetë, ka të ngjarë të shpërtheni për të parë se çfarë ka brenda. Ashtu si minjtë, pasi të kemi kapërcyer frikën tonë fillestare, njerëzit kanë një prirje të natyrshme për të eksploruar të panjohurën. Duke vepruar kështu, shpresojmë që të panjohurat t’i kthejmë në territor të njohur. Kjo na ndihmon të reduktojmë tensionin tonë emocional dhe të rifitojmë ndjenjën tonë të sigurisë.

Megjithatë, ndryshe nga minjtë, ne mund të eksplorojmë të panjohurën jo vetëm përmes veprimit, por edhe përmes mendimit. Ju ndoshta do të kaloni po aq kohë për të ekzaminuar letrën sa duke teorizuar se kush e dërgoi atë dhe pse.

Mendimet dhe veprimet tona janë mjetet që kemi për ta kthyer të panjohurën në të njohur. Me fuqinë e tyre, ne po krijojmë në mënyrë aktive botën që e njohim.

Ideja kyçe 2

Tregimet na ndihmojnë ta përshkojmë botën si një vend me kuptim.

Në Perëndim, ne shpesh mburremi me pikëpamjen tonë shkencore. Shkenca moderne, mendojmë ne, na ndihmon ta shohim botën për atë që është: një vend i fakteve, jo i ndjenjave.

Por siq ilustroi pulsimi i mëhershëm, emocionet luajnë një rol kryesor në kuptimin e botës në jetën tonë të përditshme. Ndjenjat tona na ndihmojnë ta përcaktojmë nëse një gjë është e mirë apo e keqe për ne, dhe kështu nëse duhet ti afrohemi asaj apo ti shmangemi-shpesh pa ndonjë mund të madh të vetëdijes.

Mesazhi kyç këtu është: Tregimet na ndihmojnë ta përshkojmë botën si një vend të kuptimit.

Qoftë ai një partner që e doni, puna që e urreni, apo çokollata që doni ta hani-kuptimi që buron prej këtyre gjërave rrjedh nga emocionet që i kemi ndaj tyre. Kuptimi emotiv apo afektiv ndaj një gjëje varet nga qëllimet dhe parapëlqimet tuaja të tanishme, si dhe nga konteksti juaj shoqëror dhe kulturor.

Domethënia afektive që ka për ju një copë torte me djath, për shembull, varet jo vetëm nga fakti nëse ju pëlqen apo jo torta me djathë, por edhe nga fakti nëse jeni në dietë dhe nëse atë copë torteje jua ofron gjyshja apo nga një i huaj në rrugë.

Nga pikëpamja shkencore, sigurisht, pjesa e tortës është gjithmonë e njëjtë. Por është kuptimi afektiv që përcakton mendimet dhe sjelljet tuaja ndaj tij. Kjo është arsyeja pse racionalizmi i pastër i shkencës moderne nuk është shumë i mirë për të na ndihmuar të lundrojmë në botën reale, ku faktet dhe ndjenjat shpesh përzihen.

Për fat, njerëzit kanë shpikur një mjet të zgjuar kulturor për të lexuar kuptimin e gjërave: tregimet.

Historitë e përbashkëta për diellin dhe yjet, perënditë dhe mbretërit, heronjtë dhe përbindëshat, kanë qenë një pjesë thelbësore e kulturës njerëzore që nga fillimi i historisë. Mitet e mëdha të qytetërimit njerëzor janë më të vjetrat dhe më të rëndësishmet nga këto histori. Kozmologjia e egjiptianëve të lashtë, përrallat e perëndive greke dhe romake dhe pasioni i Krishtit, për shembull, i përkasin kësaj kategorie.

Nga këndvështrimi ynë modern, është e lehtë t’i hedhim poshtë këto mite të lashta si fabula supersticioze. Por ata në fakt i shërbyen një qëllimi të thellë psikologjik. Duke ofruar një tregim rreth origjinës së kozmosit, krijimit të njeriut dhe forcave të natyrës, këto histori të përbashkëta i dhanë kuptim pjesëve të mëdha të përvojës njerëzore që përndryshe do të ishin të pashpjegueshme.

Në Mesopotaminë e lashtë, për shembull, njerëzit besonin se heroi i madh Marduk krijoi kozmosin nga copat e Tiamat, dragoit të kaosit dhe nënës së gjithë jetës. Përpara se Marduk të vriste Tiamatin, ajo krijoi njëmbëdhjetë lloje përbindëshash për ta ndihmuar atë në betejë, mes tyre nepërka, luanë dhe demonët e stuhisë. Ky mit i krijimit i ndihmoi Mesopotamianët të shpjegonin disa nga faktet më të pakëndshme të jetës, të tilla si stuhitë dhe kafshimet e gjarpërinjve.

Në këtë mënyrë, mitet e kthenin të panjohurën në diçka pak më të njohur, dhe pak më pak të frikshme.

Ideja kyçe 3

Të gjitha mitet ndjekin të njëjtën strukturë bazike.

Mitet nuk janë thjeshtë moskuptim parashkencor-ato janë mjete legjitime dhe të vlefshme që na ndihmojnë të drejtohemi në botë.

Duke e marrë parasysh natyrën tonë të përbashkët njerëzore, nuk është ndoshta befasuese që këto mjete kanë disa karakteristika universale. Qoftë miti Mesopotamik i krijimit, tregimi i Zotave Egjiptianë si Houris, Isisi, Osirisi apo pasioni i Krishtit-nëpër kultura, dhe mite e përshkruajnë tregimin e Rrugës: udhëtimin e një heroi të guximshëm në të panjohurën, dhe kthimin e tij triumfues.

Mesazhi kyç këtu është: Të gjitha mitet ndjekin të njëjtën strukturë bazike.

Në shumicën e miteve, e panjohura është forca parësore, gjithëpërfshirëse e natyrës prej nga buron e gjithë jeta. Kjo forcë kreative dhe shkatërrimtare prezentohet si forcë femërore. Në mitin Mesopotamik të krijimit, për shembull, e panjohura prezantohet nga nëna dragua e egër Tamati, pjesët e së cilës e formojnë bazën e gjithësisë. Në mitin e krijimit të Sumerianëve, është perëndesha e detit Nammu, e cila e lind tokën dhe qiellin.

Këtë arketip mitik të të panjohurës mund ta quajmë Nëna e Madhe dhe e Tmerrshme. Ana “e madhe” dhe “e tmerrshme” e Nënës, që përfaqëson aspektin kërcënues dhe premtues të së panjohurës, ndonjëherë përfshihen në personazhe të ndryshëm. Nëna e tmerrshme, për shembull, shpesh shfaqet si një përbindësh, një stuhi ose një njerkë e keqe. Nëna e Madhe shpesh përfaqësohet si një thesar i fshehur, një vend magjik ose një kumbarë zanash.

Nëna e Madhe dhe e Tmerrshme kundërshtohet nga Ati i Madh dhe i Tmerrshëm. Ai përfaqëson territorin e eksploruar të kulturës dhe të gjitha strukturat që njerëzit kanë ngritur për të mbrojtur veten nga e panjohura. Në mitologji, ai shpesh personifikohet si një mbret i vjetër. Ndonjëherë ky mbret është i mençur, i drejtë dhe mbrojtës. Ky është aspekti “i madh” i kulturës. Por ndonjëherë ai është i mbërthyer në punët e tij, tiranik dhe shtypës. Ky është aspekti “i tmerrshëm” i kulturës.

Më në fund, është heroi i tregimit, i kapur mes forcave të së panjohurës dhe të njohurës, nënës dhe babait, natyrës dhe kulturës. Heroi është eksploruesi krijues i cili me guxim futet në të panjohurën, mposht aspektet negative të natyrës dhe kulturës dhe bashkon ato pozitive. Mendoni për perëndinë egjiptian Horus, i cili shkon në botën e krimit për të shpëtuar babanë e tij Osiris, në mënyrë që të dy të mund të rimarrin fronin nga xhaxhai i tij i keq Seth dhe të rivendosin rendin në Egjipt.

Siç do ta shohim në pulsimin tjetër, heroi është një model i fuqishëm për sjelljen njerëzore.

Ideja kyçe 4

Mitet ofrojnë një model se si duhet të punojnë shoqëritë dhe si të sillen individët.

Nuk është rastësi që karakteret në mitet e lashta janë shpesh mbretër, mbretërsha, dhe princër që luftojnë për fron.

Shumë kultura i përdorin mitet për ta justifikuar fuqinë autoritative të pushtetarit të vetë. Perandori Mesopotamian, për shembull, mendohej të jetë një emisar i heroit mitik Marduki.

Por mitet nuk e legjitimuan thjesht pushtetin, por gjithashtu siguruan shabllone se si duhet përdorur ai pushtet. Ashtu siç bëri Marduk kur ndërtoi kozmosin nga pjesët e Tiamatit, puna e perandorit Mesopotamian ishte të krijonte rend nga kaosi.

Këtu është mesazhi kryesor: Mitet ofrojnë një model për mënyrën se si duhet të funksionojnë shoqëritë dhe si duhet të sillen individët.

Shumë mite ndeshen me aspektin e dyfishtë të së panjohurës – fuqinë krijuese kundrejt fuqisë shkatërruese të Nënës së Madhe dhe të Tmerrshme. Por shumë flasin gjithashtu për një betejë midis aspekteve të dyfishta të kulturës – anës mbrojtëse kundrejt anës tiranike të Atit të Madh dhe të Tmerrshëm.

Shpesh, këto aspekte të ndryshme përfaqësohen nga breza të ndryshëm mbretërish ose perëndish. Në kozmologjinë egjiptiane, për shembull, mbreti hyjnor Osiris përfaqëson anën tepër tradicionaliste të Atit të Tmerrshëm. Osiris nuk është një tiran, por ai është shumë i mbërthyer në mënyrat e tij për të njohur të keqen e vëllait të tij Seth, i cili më vonë e vret atë për të marrë fronin. Heroi i tregimit është djali i Osiris, Horus, një version “i përditësuar” i mbretit të vjetër. Horus futet në botën e krimit për të rikthyer babanë e tij. Ai e gjen të verbër dhe i jep hua njërin sy që të mund të shohë përsëri. Së bashku, baba dhe bir dalin nga bota e krimit për të rimarrë fronin.

Historia e babait dhe birit është një mësim i madh për ekuilibrin e mirë midis traditës dhe inovacionit që një kulturë duhet të arrijë për të mbijetuar.

Por mitet nuk shërbyen vetëm si modele për shoqërinë, ato gjithashtu dhanë udhëzime për sjelljen individuale. Akti i guximshëm i eksplorimit krijues të heroit jep një shembull se si të pushtoni të panjohurën: jo duke u fshehur apo duke ikur, por duke u përballur me sfidën.

Shpesh, heroi kundërshtohet nga një homolog i keq që tregon se si të mos sillet. Xhaxhai i keq i Horusit, Seth, për shembull, tregon një mosrespekt frikacak për urdhrin hyjnor duke vrarë Osirisin, një gabim për të cilin ai më vonë dënohet.

Duke transmetuar mësime mbi shoqërinë dhe duke inkurajuar identifikimin tonë individual me heroin, mitet siguruan një busull moral shumë përpara se rregullat e sjelljes të zyrtarizoheshin nga feja institucionale ose të shkruheshin në ligj.

Ideja kyçe 5

Të rritesh nënkupton të mësosh si të identifikohesh me grupin dhe heroin.

Kur jemi fëmijë, mbrohemi nga e panjohura përmes prindërve tanë. Nuk kemi nevojë për heronjë mitologjikë për tu bërë model për sjelljen e duhur, sepse prindërit tanë thjeshtë na tregojne si të sillemi. Natyrisht, duke bërë kështu, ata mishërojnë vlerat e kulturës që i rrethon ata.

Pjesë e rritjes dhe pavarësimit tonë prej prindërve është të mësojmë ti zëvendësojmë vlerat dhe mbrotjen e tyre me vlerat dhe mbrojtjen e kulturës.

Mesazhi kyç këtu është: Të rritesh nënkupton të mësosh si të identifikohesh me grupin dhe me heroin.

Në hapin e parë të emancipimit tonë, ne mësojmë të identifikohemi me grupin tonë më të madh kulturor. E mbani mend fazën rebeluese që keni pasur në adoleshencë? Për shumë adoleshentë, refuzimi me forcë i autoritetit të prindërve për të përqafuar vlerat e miqve të tyre është një pjesë e natyrshme e procesit të socializimit.

Paradoksi i rritjes është se sapo fitojmë autonominë e shumëpritur nga prindërit, ne i dorëzohemi rregullave, normave dhe vlerave të shoqërisë që na rrethon. Shumica e këtyre rregullave shoqërore janë po aq arbitrare sa ato që prindërit tanë na imponuan si adoleshente. Në Perëndim, për shembull, çdo i rritur pritet të mësojë një profesion të specializuar si avokat ose hidraulik.

Nuk ka asnjë arsye pse duhet të jetë kështu: njerëzit mund të mbijetojnë lehtësisht pa punë. Por këto rregulla arbitrare sociale janë të lidhura me kulturën. Ato sigurojnë një kornizë kuptimi për ne për të vepruar, na ndihmojnë të ndajmë botën në pjesë të njohura dhe për këtë arsye të mbajmë të panjohurën larg. Mitet e një kulture janë një pajisje e rëndësishme për kodimin dhe ndarjen e këtij kuadri rregullash, normash dhe vlerash.

Megjithatë, si të rritur, identifikimi ynë me këtë kornizë kulturore nuk duhet të jetë kurrë total. Individët që identifikohen plotësisht dhe në mënyrë jokritike me rregullat e kësaj kulture shfrytëzohen lehtësisht nga ana “tiranike” e Atit të Madh – mundësojnë autoritarizmin dhe fashizmin.

Këtu mitet luajnë një rol tjetër të rëndësishëm. Ata na ruajnë nga identifikimi jokritik me kulturën tonë duke inkurajuar identifikimin individual me heroin. Heroi shkon gjithmonë në rrugën e tij dhe nuk ka frikë të përmbysë fuqinë e Atit të Madh dhe të Tmerrshëm nëse duhet. Megjithatë, heroi është besnik ndaj njerëzve të tjerë dhe heroizmi i tij i shërben të mirës më të madhe shoqërore.

Prandaj, hapi i dytë i emancipimit tonë duhet të jetë të bëhemi heroi i historisë sonë.

Ideja kyçe 6

Anomalitë e kërcënojnë stabilitetin e psiqikës dhe shoqërisë tonë-dhe na obligojnë të përshtatemi.

Egzistenca e të panjohurës është fakt jetësor. Si njerëz, ne vazhdimisht rrethohemi nga gjërat që nuk i kuptojmë, dhe nuk do ti kuptojmë asnjëherë në të ardhmen.

Kultura na ofron një mase të mbrojtjes nga kaosi i të panjohurës. Megjithatë, kaosi shpesh na gjen kur më së paku e presim.

Mesazhi kyç këtu është: Anomalitë e kërcënojnë stabilitetin e psiqikës dhe shoqërisë tonë-dhe na obligojnë të përshtatemi.

Takimet e paqëllimshme me të panjohurën mund të jenë mjaft shqetësuese, si për minjtë ashtu edhe për njerëzit. Por kur anomalia e panjohur është shumë e madhe për t’u integruar në pikëpamjen tonë aktuale të botës, ajo mund të shkaktojë një krizë të drejtpërdrejtë.

Anomali të tilla revolucionare mund të ndodhin në një nivel kulturor – në formën e një fatkeqësie natyrore, një pushtimi të huaj ose një krize politike për shembull; ose mund të ndodhin në nivel individual – në formën e një vdekjeje familjare, një pengesë në karrierë ose një realizim të pakëndshëm.

Anomali të tilla revolucionare mund të ndodhin në një nivel kulturor – në rezultatet e një artistike, një shtytje të huaj ose një krize politike për shembull; ose mund të ndodhin në nivel individual – në një vdekje familjare, një pengesë në një ose një realizim të pakëndshëm.

Megjithatë, anomalitë e mëdha kërkojnë përshtatje revolucionare. Këto takime drastike me të panjohurën na detyrojnë të përditësojmë mënyrën se si mendojmë për veten dhe botën. Mund të na duhet edhe të ndryshojmë qëllimet, vlerat dhe sjelljet tona për t’i përshtatur ato. Kjo mund të prodhojë një krizë sociale në atë kulturore dhe krizë të rëndë psikologjike në nivel individual.

Imagjinoni, për shembull, që pas një takimi të suksesshëm biznesi, të merrni një telefonatë nga shefja juaj. Ajo ju thotë se nuk është e kënaqur me performancën tuaj të përgjithshme. Duket se keni keqinterpretuar plotësisht detyrat e pozicionit tuaj. Ajo ju pushon nga puna dhe ju sugjeron të gjeni një karrierë krejtësisht të ndryshme.

Ky informacion i ri trondit botën tuaj. Deri pak minuta më parë, ju e imagjinonit veten si CEO i ardhshëm i kompanisë. Ju i kaloni javët e ardhshme në një habi në depresion. Pastaj mendoni- gjithsesi nuk ju pëlqeu ajo punë! Tani që mendoni për këtë, gjithmonë keni dashur të punoni me fëmijët.

Përshtatja revolucionare nënkupton përdorimin e anomalive për të përditësuar modelin tonë të botës. Nëse anomalitë vazhdojnë të grumbullohen, është një tregues se modeli ynë i botës nuk po funksionon për ne.

Ideja kyçe 7

Kufizimet tona janë parakusht për një egzistencë domethënëse.

E keni hasur ndonjëherë simbolin kurioz të një gjarpri që ha bishtin e vet?

Në shumë kultura, ky gjarpër vetë-konsumues, Ouroboros, përdoret për të përfaqësuar gjendjen origjinale të kozmosit. Fillimisht u shfaq në Babiloninë e lashtë dhe mund të gjendet në kultura të ndryshme në Afrikë, Indi dhe Meksikë.

Ouroboros përfaqëson gjendjen primordiale të ekzistencës, ose paraekzistencës, ku gjithçka është në harmoni të përsosur. Bota siç e njohim nuk ka ardhur ende në ekzistencë. Në këtë gjendje primordiale, kaosi dhe rendi janë një dhe e njëjta gjë. E panjohura dhe e njohura nuk janë ndarë ende, sepse nuk ka kush të dijë asgjë: njerëzit nuk ekzistojnë ende.

Këtu është mesazhi kryesor: Kufizimet tona janë parakushti për një ekzistencë kuptimplote.

Në mitologjinë e krishterë, Kopshti i Edenit përfaqëson këtë gjendje parajsore të paraekzistencës. Njerëzit e parë në Kopshtin e Edenit, Adami dhe Eva, nuk janë ende njerëz në kuptimin që ne e kuptojmë sot. Ata nuk e njohin vdekjen, dhimbjen dhe pikëllimin. Ata gjithashtu nuk dinë shumë për asgjë tjetër.

Vetëm pasi hanë frutin e ndaluar të Pemës së Dijes, ata zhvillojnë vetëdijen që i dallon nga kafshët e tjera në parajsë. Ata papritmas e kuptojnë se kanë qenë të zhveshur gjatë gjithë kohës dhe përpiqen të mbulohen me gjethe fiku.

Ata paguajnë një çmim të lartë për vetëdijen e tyre të re të rritur. Për shkak të shkeljes së tyre Zoti i dëbon nga parajsa. Kjo është pika në mitologjinë e krishterë ku gjendja parajsore primordiale është thyer. Bota ndahet në jetë dhe vdekje, rregull dhe kaos, të mirë dhe të keqe. Është gjithashtu pika në të cilën Adami dhe Eva bëhen vërtet njerëzorë. Zoti u jep atyre të drejtën dhe përgjegjësinë hyjnore për të kuptuar se si të lundrojnë në këtë botë të re, të polarizuar.

Miti i krijimit të krishterë tregon se gabimet dhe kufizimet tona njerëzore janë parakushtet për vetë ekzistencën tonë. Mendoni për këtë: nëse nuk do të kishte të keqe në botë, si mund ta dinim se çfarë është e mira? Nëse nuk mund të bënim asnjë gabim, si mund ta lavdërojmë veten për të bërë gjënë e duhur? Dhe nëse nuk do të duhej të vdisnim kurrë, çfarë do të thoshte jeta për ne?

Jeta nuk mund të ekzistojë pa vdekjen dhe e mira nuk mund të ekzistojë pa të keqen. Dhe kuptimi nuk mund të ekzistojë pa polaritetin midis jetës dhe vdekjes, së mirës dhe së keqes. Miti i krijimit të krishterë na mëson se është e drejta dhe përgjegjësia jonë hyjnore të hartojmë rrugën tonë kuptimplote në këtë botë të polarizuar.

Ideja kyçe 8

E keqja do të thotë të refuzosh eksplorimin krijues dhe ne të gjithë jemi të aftë për këtë.

Një nga tiparet më të çuditshme të natyrës njerëzore është aftësia jonë për të keqen.

Në botën e sotme, ne priremi ta shohim të keqen si produkt të një defekti psikologjik, një edukimi të keq ose kushteve të tjera të padrejta sociale ose ekonomike. Por siç sugjeroi filozofja gjermane Hannah Arendt kur mendoi të keqen e kryer gjatë Rajhut të Tretë, ideja vërtet e tmerrshme është se edhe njerëzit e zakonshëm janë të aftë për të keqen. Ajo e quan këtë “banaliteti i së keqes”.

Mesazhi kryesor: E keqja do të thotë të refuzosh eksplorimin krijues dhe ne të gjithë jemi të aftë për këtë.

Shumë mite, dhe veçanërisht mite fetare, luftojnë me të keqen brenda të gjithëve ne. Shpesh, ata e bëjnë këtë duke e personifikuar atë, si vëllai binjak keqdashës i heroit, për shembull, ose këshilltar dashamirës i mbretit të vjetër.

Ndoshta interpretimi më mbresëlënës i së keqes gjendet në mitologjinë e krishterë, në formën e Satanait. Satani është një engjëll i rënë, i ndaluar nga parajsa për iluzionet e tij të madhështisë. Në përshkrimet mitike dhe lirike, ai shpesh lidhet me arrogancën intelektuale, injorancën dhe mashtrimin – duke përfshirë edhe vetë-mashtrimin. Në veprën Faust të Goethe-s, Satani e karakterizon veten si “shpirti që vazhdimisht mohon”.

Por çfarë është ajo që Satani mohon?

Në arrogancën dhe frikacakën e tij të pafund, djalli mohon vetë ekzistencën e të panjohurës. Edhe pse është e frikshme, e panjohura në vetvete nuk është e keqe. Në fakt, siç na mësojnë mitet, eksplorimi i të panjohurës mund të sjellë shpërblime të mëdha dhe është burimi i rritjes dhe njohurive tona. E keqja e vërtetë është mohimi i kësaj mundësie për rritje dhe njohuri.

Duke refuzuar mundësinë për eksplorim krijues, Satani përfaqëson antiheroin. Ai mishëron prirjen njerëzore për të shmangur, shtypur dhe mohuar anomalitë, duke parandaluar përshtatjen, rritjen dhe njohurinë e suksesshme.

Ai personifikon prirjen tonë për të kërkuar ngushëllim në respektimin e verbër të kulturës dhe traditës nga njëra anë, dhe për të humbur veten në vetë-mashtrim dhe kënaqësi, nga ana tjetër. Rruga e parë të çon në fashizëm – vetëm mendoni se sa nazistë shpjeguan të keqen që kryen duke deklaruar se thjesht “po ndiqnin urdhrat”. Rruga e dytë të çon në dekadencë, një gjendje në të cilën ne mohojmë me përtesë çdo përgjegjësi në gjendjen aktuale të botës.

Në vend që të kërkojmë shpjegime strukturore për të keqen, mitet na ndihmojnë të përballemi me të keqen brenda nesh të gjithëve – dhe na tregojnë se çfarë mund të bëjmë për të zgjedhur një rrugë tjetër.

Ideja kyçe 9

Në mënyrë që ta arrijmë potencialin tonë, ne duhet ta hartojmë rrugën tonë.

Ballafaqimi me të panjohurën është gjithmonë e parehatshme-gjë që tregon pse njerëzit kanë hartuar strategji të panumërta për ta shmangur atë.

Humbja e vetvetes nga ideologjia është një strategji e tillë shmangieje. Një ideologji është një histori e fiksuar se si funksionon bota, ose si duhet të jetë. Një supremacist kombëtar, për shembull, beson në tregimin se vendi i tij është më i mirë se të gjitha vendet e tjera. Ai do të përpiqet të përshtatë gjithçka që has në këtë tregim – duke shmangur, mohuar ose shtypur në mënyrë aktive çdo anomali që mund të sugjerojë një të vërtetë tjetër.

Mesazhi kryesor këtu është: Për të arritur potencialin tonë të plotë, ne duhet të hartojmë rrugën tonë.

Për ideologët, identifikimi total me një grup të caktuar besimesh zë vendin e identifikimit me heroin mitik. Në vend që të nisin rrugëtimin e tyre të mundimshëm të eksplorimit krijues, ideologët kërkojnë ngushëllim në një pamje të gatshme të botës.

Disa ideologji inkurajojnë identifikimin e plotë të individit me kulturën e tyre – racën ose kombësinë e tyre, për shembull. Njerëzit me ideologji të tilla priren t’i fajësojnë për të gjitha anomalitë që hasin njerëzit jashtë kulturës së tyre – dhe ngatërrojnë gjithçka të huaj për të keqe.

Ideologjitë e tjera inkurajojnë një refuzim total të kulturës. Njerëzit që përqafojnë ideologji të tilla negative fajësojnë për gjithçka njerëzit përreth tyre dhe mohojnë çdo përgjegjësi në gjendjen e tyre aktuale.

Për shkak se ato janë imazhe statike të botës, qëndrimi pas një ideologjie është një refuzim i eksplorimit krijues. Në vend që të përballet me të panjohurën, ideologu në mënyrë aktive shmang, shtyp ose mohon mospërputhjet midis botëkuptimit dhe përvojës së tyre. Siç sugjeron mitologjia e krishterë, ky refuzim i eksplorimit krijues është një formë e së keqes. Mizoritë e shumta të kryera në emër të ideologjisë – për shembull në fashizëm apo komunizëm – flasin për të vërtetën e kësaj ideje.

Prandaj, të jetosh një jetë të mirë dhe kuptimplote do të thotë të refuzosh zgjidhjen e shpejtë të ideologjisë. Do të thotë të identifikohemi me heroin mitik dhe të fillojmë udhëtimin tonë të të mësuarit dhe rritjes. Do të thotë të pranojmë se nuk dimë ende gjithçka, dhe të përballemi me të panjohurën me dëshirë dhe qëllim.

Si njerëz, është e drejta dhe përgjegjësia jonë e jashtëzakonshme të krijojmë hartat tona të kuptimit për të udhëhequr jetën tonë. Kultura ofron sfondin për këtë akt të eksplorimit krijues, dhe mitet ofrojnë një model se si ta bëjmë këtë duke i qëndruar besnik individualitetit tonë.

Përmbledhja Përfundimtare

Mesazhi kyç në këto pulsime është:

Që nga fillimi i historisë, mitet i kanë ndihmuar njerëzit të drejtohen në botë si në një vend kuptimi. Shumë mite ndjekin një strukturë të njejtë, duke dramatizuar hulumtimin e guximshëm të një heroi për në të panjohurën. Duke bërë kështu, ata ofrojnë një model për sjelljen individuale dhe rregullin shoqëror. Duke u ruajtur nga të këqijat e arrogancës intelektuale dhe mendjemprehtësisë ideologjike, ata na mësojnë se si të hartojmë një rrugë drejt një jete kuptimplote.

Këshilla vepruese:

Rritni interesat tuaja personale.

Interesat tuaja personale janë një pasqyrim i kuriozitetit tuaj natyror për të panjohurën. Ashtu si heroi mitik, ju duhet të ndiqni thirrjen e të panjohurës dhe të thelloheni në atë që ju intereson. Kjo do t’ju ndihmojë të zhvilloni individualitetin tuaj.

Keni komente?

Do të donim të dëgjonim se çfarë mendoni për përmbajtjen tonë! Thjesht dërgoni një email ne [email protected] me Maps of Meaning si temë dhe ndani mendimet tuaja!

Çfarë duhet të lexoni më pas: Stitches, nga Anne Lamott

Sapo keni mësuar për fuqinë e jashtëzakonshme të miteve për t’i ndihmuar njerëzit të përcaktojnë dhe të ndajnë kuptimin. Por si mund të duket një jetë kaq kuptimplote në ditët moderne?

Nëse jeni të interesuar për një qasje më praktike të konceptit të kuptimit dhe dëshironi të mësoni se si të gjeni një kuptim më të madh të kuptimit në jetë, drejtohuni tek Blinks to Stitches, nga Anne Lamott.