Duke iu rikthyer Mjellmave tona të Zeza, ka tre gabime që duhet t’i marrim parasysh:
1. Paragjykimi i konfirmimit: kjo është tendenca neutrale për të kërkuar konfirmime. Nëse kemi një ide në mendjen tonë, do të kërkojmë kudo për lajme ose informacione që e konfirmojnë atë. Është si të jesh në një lloj flluske”. Në fakt, për t’iu afruar të vërtetës, është shumë më e dobishme të merremi me raste që nuk e konfirmojnë teorinë tonë, por që në fakt e hedhin poshtë atë.
2. Gabimi narrativ: Gabimi narrativ përshkruan atë që ndodh kur një person vendos një sërë rrethanash, ngjarje të jetës në një renditje logjike, në mënyrë që t’i përpunojë ato më lehtë. Është një funksion i rëndësishëm që na ndihmon të përballemi me jetën e përditshme. Por herë pas here, historitë lineare të shkakut dhe efektit që krijojmë për veten tonë – narrativat tona – nuk na ndihmojnë të kuptojmë botën, ato e shtrembërojnë atë.
Jeta në fakt nuk është e rregullt dhe logjike, është pothuajse gjithmonë një ngatërresë. Puna është se ne jemi të rrethuar nga aq shumë informacione saqë truri ynë është i detyruar t’i vendosë gjërat në një lloj renditjeje për të përpunuar gjithçka dhe të kuptojnë botën. Në shumë mënyra, jeta jonë ka më pak kuptim pa një ndjenjë të fortë të shkakut dhe pasojës, pa një model logjik. Por ndonjëherë kjo lloj renditje instinktive e fakteve na bën të bëjmë gabime.
3. Gabimi i provave të heshtura: kjo ka të bëjë me tendencën tonë njerëzore për të parë provat historike me një filtër që zgjedh “pjesën më të mirë të procesit duke injoruar pjesët që nuk përshtaten me perceptimet tona, ose të paktën duke mos njohur ose duke harruar se ekziston një pjesë e procesit historik që është e paarritshme për ne dhe për këtë arsye e heshtur. Efekti i krijimit të një regjistrimi të tillë historik është të përjashtojë ndërgjegjësimin tonë për provat që nuk përshtaten me modelet tona mendore.
Ciceroni tregoi një histori kur Diagorës, një jobesimtar i perëndive, iu treguan disa pllaka të pikturuara që mbanin portretet e adhuruesve që ishin lutur, dhe më pas i mbijetuan një mbytjeje të mëpasshme anijeje. Nënkuptimi ishte se lutja ju mbron nga mbytja. Diagoras pyeti: “Ku janë fotografitë e atyre që falen, pastaj u mbytën? Ata “besimtarët e mbytur” janë dëshmi e heshtur. Ju nuk i merrni parasysh sepse ata nuk mund të flasin vetë.
Klishe është se, “Historia shkruhet nga fituesit. Në fakt, është shkruar nga kushdo që arrin të mbijetojë.
Për shembull, ne priremi të shpjegojmë suksesin e milionerëve duke renditur karakteristikat (siç është aftësia për të marrë rreziqe) që i ndihmuan ata të kenë sukses. Por edhe një herë, ne nuk marrim parasysh një faktor themelor: fatin ose shansin. Truku është të shmangni fokusimin në aspekte të vetme dhe të mbani një sy në të gjithë pamjen. Në këtë mënyrë shmangim mashtrimin e lehtë dhe jemi më të aftë të parashikojmë problemet. Ndikimi i paragjykimit mund të jetë i rrezikshëm: sa më i madh dhe më i përhapur të jetë mes njerëzve, aq më mirë arrin të fshihet.
