Kjo përmbajtje është vetëm për abonentët
Si të Bëhesh Ekspert
Artikull
Tridhjetë vite më parë, dy edukatorë, Laszlo dhe Klara Polgar vendosën ta sfidonin supozimin e famshëm se gratë nuk kanë sukses në fushat që kërkojnë të menduar hapësinor, sikurse shahu.Ata donin ta theksonin fuqinë e edukimit. Polgarët ju dhanë mësime shtëpiake të tri vajzave të tyre, dhe si pjesë e dukimit të tyre, vajzat filluan të luanin shah me prindërit e tyre në moshë shumë të re.Trajnimi i tyre sistematik dhe ditor ja vlejti. Nga viti 2000, të trija vajzat ishin renditur në top dhjetë lojtaret femra në botë. Më e reja, Juditi, ishte bërë mjeshtër në moshën 15 vjeqare, duke thyer kështu rekordin e mëhershëm për personin më të ri që kishte atë titull, të mbajtur më parë nga Bobby Fischer, për një muaj. Sot Juditi është një nga lojëtarët më të mira dhe ka mundur pothuajse lojëtarët më të mirë meshkuj.
Nuk është vetëm supozimi për dallimet gjinore në ekspertize që ka filluar të shkërmoqet. Në vitin 1985, Benjamin Bloom, një profesor i edukimit në Univerzitetin e Chikagos, publikoi një libër referimi Zhvillimi i Talentit tek të Rinjtë, i cili studjonte faktorët kyq që kontribojnë në talent. A bëri një rishikim të thellë në fëmijëritë e 120 perfomuesve elitarë që kishin fituar gara ndërkombëtare apo shpërblime në fusha sikur muzika dhe artet, e deri tek matematika dhe neurologjia. Quditërisht, puna e Bloom-it nuk gjeti ndonjë tregues që mund të kishte parashikuar suksesin e virtuozeve.Hulumtimi pasues tregoi se nuk kishte lidhshmëri në mes të IQ-së dhe performancës eksperte në fushat si shahu, muzika, sportet, ndërsa mjekësia është përjashtuar nga gjetjet e tij. Dallimet e vetme të lindura që duken të jenë domethënëse-dhe ato kanë rëndësi fillimisht në sport-janë lartësia dhe madhësia trupore.
Pra çfarë lidhet me suksesin? Një gjë del shumë e qartë nga puna e Bloom-it: Të gjithë performuesit e mirë që i hetoi kishin praktikuar intenzivisht, kishin studjuar me mësues të përkushtuar, dhe ishin mbështetur në mënyrë entuziaste nga familjet e tyre përgjatë viteve të zhvillimit të tyre. Hulumtimi i mëvonshëm në studimin pioner të Bloom-it zbuloi se sasia dhe cilësia e praktikës ishin faktorët kyq në nivelin e ekspertizës që njerëzit kishin arritur. Në mënyrë të vazhdueshme dhe përnjëherë, dëshmitë treguan se ekspertët gjithnjë bëhen, dhe nuk lindin. Këto përfundime bazohen në kërkime rigoroze që u bazuan në performancën përjashtuese duke përdorur metoda shkencore që janë të verifikueshme dhe të riprodhueshme. Shumica prej këtyre sudimeve ishin përpiluar në Doracakun e Performancës së Ekspertizës dhe Ekspertit të Cambridge, të publikuara vitin e kaluar në Cambridge University Press nga K.Anders Erickson, një nga autorët e këtij artikulli. Manuali me 900 faqe plus përfshin kontribute nga më shumë se 100 shkencëtarë kryesorë të cilët kanë studiuar ekspertizën dhe performancën e lartë në një gamë të gjerë fushash: kirurgji, aktrim, shah, shkrim, programim kompjuterik, balet, muzikë, aviacion, zjarrfikje dhe shumë të tjera.
Në mënyrë të vazhdueshme dhe dërrmuese, provat treguan se ekspertët bëhen gjithmonë, nuk lindin.
Udhëtimi drejt performancës superiore nuk është as për zemërligun as për të padurueshmin. Zhvillimi i eskpertizës së vërtetë kërkon mund, sakrificë dhe vetë-analizë të sinqertë dhe shpesh të dhimbshme. Këto nuk janë rrugë të shkurtëra. Do të ju duhet më së paku një dekadë për ta arritur ekspertizën, dhe do të ju duhet ta investoni atë kohë mençur, duke u përfshirë në praktikë ‘’të qëllimshme’’-praktikë që fokusohet në detyra përtej nivelit tuaj të aftësive dhe rehatisë. Do të ju duhet një trajner i mirëinformuar, jo vetëm që të ju udhëheqë përmes praktikës së qëllimshme, por poashtu të ju ndihmojë të mësoni si ta trajnoni veten. Mbi të gjitha, nëse doni ta arrini top performancën si menagjer dhe lider, duhet ta harroni folklorin rreth gjeniut që i bën shumicën e njerëzve të mendojnë se nuk mund të marrin një qasje shkencore për ta zhvilluar ekspertizën. Ne jemi këtu për të ju ndihmuar ti theni këto mite.
Le ta fillojmë tregimin tonë me pak verë.
Çfarë është një Ekspert?
Në vitin 1976, ndodhi një ngjarje mahnitëse e referuar si ‘’Gjykimi i Parisit’’. Një dyqan vere me pronar Anglez në Paris organizoi një shijim të verbër në të cilin nëntë eksperte Francez i vlerësuar verat Franceze dhe Kaliforniane-tetë të bardha, dhe tetë të kuqe. Rezultatet e shokuan botën e verës: Verërat e Kalifornisë morën pikët më të mëdha në panel. Por ajo që është më e quditshme, gjatë shijimit ekspertët i ngatërruan verërat Amerikane me ato Franceze dhe anasjelltas.
Dy supozime u sfiduan atë ditë. E para deri aty ishte superioriteti i pakontestuar i verërave Franceze mbi ato Amerikane. Por ishte sfida e dytë-supozimi se gjykatesit vërtetë posedonin njohuri elitare të verës-ajo ishte edhe më interesante dhe më revolucionare. Shijimi sygjeronte se ekspertët e supozuar të verës nuk ishin më të saktë në njohjen e verërave në kushte të testimit të verber sesa pirësit e rregulltë të tyre-një fakt që më vonë u konfirmua nga testet tona laboratorike.
Hulumtimet e tanishme kanë zbuluar shumë fusha të tjera ku nuk ka dëshmi shkencore që ekspertiza e supozuar shpie në performancë të lartë. Një studim tregoi se psikoterapistët me tituj të avansuar dhe dekada përvoje nuk janë në mënyrë të qëndrueshme më të suksesshëm në trajtimin e pacientëve të zgjedhur random sesa që janë terapistët e rinjë me vetëm tre muaj trajnimi.Egzistojnë madje edhe shembuj ku ekspertiza duket të bie me përvojën. Sa më gjatë që janë trajnuar fizikantët, për shembull, aq më pak janë në gjendje ti identifikojnë sëmundjet e pazakonshme të mushkërive apo të zemrës. Pr shkak se ata hasin në këto sëmundje aq rrallë, mjekët shpejtë i harrojnë veqoritë e tyre karakteristike, dhe kanë vështirësi në diagnostifikimin e tyre. Performanca merret parasysh vetëm kur mjekët ndërmarrin një kurs rifreskues.
Atëherë si mund ta dini që keni të bëni me një ekspert të vërtetë? Ekspertiza e vërtetë duhet ti kalojë tri teste. Së pari, ajo duhet të shpie në një performancë që është në mënyrë të vazhdueshme më e lartë sesa ajo e bashkëmoshatarëve të ekspertit. Së dyti, ekspertiza e vërtetë prodhon rezultate konkrete. Kirurgët e trurit, për shembull, jo vetëm që duhet të jenë të aftësuar në bisturitë e tyre, por poashtu ata duhet të kenë rezultate të suksesshme me pacientët e tyre. Një lojetar shahu duhet të jetë në gjendje ti fitojë ndeshjet në turne. Përfundimisht, ekspertiza e vërtetë mund të replikohet dhe matet në laborator. Siq ka thënë shkenctari Britanez Lord Kevin, ‘’Nëse nuk mund ta matësh një gjë, nuk mund ta përmirësosh atë.’’
Aftësia në disa fusha, sikurse në sporte, është e lehtë të matet. Garat janë standardizuar ashtuqë gjithkush garon në një ambient të njejtë.Të gjithë garuesit e kanë një pikë të njëjtë fillimi dhe mbarimi, ashtuqë të gjithë të pajtohen se ku kush erdhi së pari. Ky standardizim lejon krahasimet mes individëve me kohën, dhe është sigurisht i mundur në biznes poashtu. Në ditët e Wal-martit, per shembull, Sam Walton caktoi gara në mes të menagjerëve të dyqaneve për ti identifikuar se dyqanet e kujt kishin fitimin më të lartë. Secili dyqan në zingjirin e veshjeve Nordstrom poston renditje të shitësve të tij, bazuar në shitjet e tyre për orë, për secilën periudhë pagese.
Megjithatë, shpesh mund të jetë e vështirë ta matni performancën e ekspertit-për shembull, në projektet që marrin muaj apo vite për tu kryer dhe në të cilat mund të kontribojnë qindra individë. Lidershipi ekspert është njësoj i vështirë për tu vlerësuar. Shumica e sfidave të lidershipit janë jashtëzakonisht komplekse dhe specifike për një kompani të caktuar, gjë që e bën të vështirë krahasimin e performancës nëpër kompani dhe situata. Kjo nuk nënkupton, sidoqoftë, që shkenctarët duhet ti çojnë duart lart dhe të ndalojnë së provuari matjen e performancës. Një metodologji që ne e përdorim për tu marrë me këto sfida është ta marrim një situatë përfaqësuese dhe ta riprodhojmë atë në laborator. Per shembull, ne prezantojmë infermierët e urgjencës me skenarë që simulojnë situata kërcënuese për jetën. Më pas, ne krahasojmë përgjigjet e infermierëve në laborator me rezultatet aktuale në botën reale. Ne kemi zbuluar se performanca në simulimet në mjekësi, shah dhe sporte lidhet ngushtë me matjet objektive të performancës së ekspertëve, të tilla si rekordi i një lojtari shahi në ndeshjet fituese.
Metodologjitë testuese mund të hartohen për profesione kreative sikurse arti dhe shkrimi, poashtu.Studjuesit kanë studjuar dallimet në mes të artistëve vizuelë individualë, duke i bërë ata që të prodhojnë vizatime të njëjta të një seti objektesh. Me fshehjen e identiteteve të artistëve, këto vizatime u vlerësuan nga juri artistike, rangimet e të cilëve qartë përputheshin me aftësinë e artistit, sidomos në kuadër të aspekteve teknike të vizatimit. Studjuesit tjerë kanë dizajnuar detyra objektive për ti matur aftësitë përceptuese superiore të artistëve pa ndihmën e jurisë.
Praktikoni qëllimshëm
Për njerëzit që asnjëherë nuk e kanë arritur një nivel kombëtar apo ndërkombëtar të garës, mund të duket se përsosuria është thjeshtë rezultat i praktikës ditore bërë me vite apo dekada të tëra.Sidoqoftë, jeta në shpellë nuk ju bën gjeolog. Jo e gjithë praktika ju bën perfekt. Ju keni nevojë për një lloj praktike-praktike të qëllimshme-për ta zhvilluar ekspertizën.
Shumica e njerëzve, kur praktikojnë, ata fokusohen në gjërat që tashmë dinë si ti bëjnë. Praktika e qëllimshme është ndryshe. Ajo përfshin përpjekje të konsiderueshme, specifike dhe të qëndrueshme për të bërë diçka që nuk mund ta bëni mirë-apo që nuk mund ta bëni fare. Hulumtimet rreth domenit tregojnë se vetëm duke punuar në atë që nuk mund ta bëni mund të bëheni eksperti që dëshironi të jeni.
Për të ilustruar këtë pikë, le të imagjinojmë se po mësoni të luani golf për herë të parë. Në fazat e hershme, ju përpiqeni të kuptoni goditjet themelore dhe të përqendroheni në shmangien e gabimeve të rënda (si për shembull futja e topit te një lojtar tjetër). Ju ushtroni në vendosjen e gjelbër, goditni topa në një distancë dhe luani raunde me të tjerët që me shumë gjasa janë fillestarë si ju. Në një kohë çuditërisht të shkurtër (ndoshta 50 orë), ju do të zhvilloni kontroll më të mirë dhe loja juaj do të përmirësohet. Që atëherë e tutje, do të punoni në aftësitë tuaja duke vozitur, duke vendosur më shumë topa dhe duke u përfshirë në më shumë lojëra, derisa goditjet tuaja të bëhen automatike: Do të mendoni më pak për çdo goditje dhe do të luani më shumë nga intuita. Loja juaj e golfit tani është një shëtitje shoqërore, në të cilën herë pas here përqendroheni në gjuajtjen tuaj. Nga ky moment, koha shtesë në kurs nuk do të përmirësojë ndjeshëm performancën tuaj, e cila mund të mbetet në të njëjtin nivel për dekada.
Pse ndodh kjo? Ju nuk përmirësoheni sepse kur jeni duke luajtur një lojë, ju keni vetëm një shans të vetëm për të bërë një goditje nga çdo vend i caktuar. Ju nuk mund të kuptoni se si mund t’i korrigjoni gabimet. Nëse do t’ju lejohej të bëni pesë deri në dhjetë goditje nga i njëjti vend në kurs, do të merrnit më shumë reagime për teknikën tuaj dhe do të filloni të rregulloni stilin tuaj të lojës për të përmirësuar kontrollin tuaj. Në fakt, profesionistët shpesh bëjnë disa shkrepje nga i njëjti vend kur stërviten dhe kur kontrollojnë një kurs përpara një turneu.
Kjo lloj praktike e qëllimshme mund të përshtatet për zhvillimin e ekspertizës së biznesit dhe udhëheqjes. Shembulli klasik është metoda e rastit e mësuar nga shumë shkolla biznesi, e cila u paraqet studentëve situata të jetës reale që kërkojnë veprim. Për shkak se rezultatet eventuale të atyre situatave janë të njohura, studentët mund të gjykojnë menjëherë meritat e zgjidhjeve të tyre të propozuara. Në këtë mënyrë, ata mund të praktikojnë marrjen e vendimeve dhjetë deri në 20 herë në javë. Lojërat e luftës shërbejnë për një funksion të ngjashëm stërvitor në akademitë ushtarake. Oficerët mund të analizojnë përgjigjet e të trajnuarve në luftime të simuluara dhe të ofrojnë një vlerësim të menjëhershëm. Operacione të tilla ushtarake tallëse mprehin aftësitë e udhëheqjes me praktikë të qëllimshme që i lejon të trajnuarit të eksplorojnë zona të paeksploruara.
Le të hedhim një vështrim më të afërt se si mund të funksionojë praktika e qëllimshme për udhëheqjen. Shpesh dëgjoni se një element kyç i udhëheqjes dhe menaxhimit është karizma, gjë që është e vërtetë. Të qenit lider shpesh kërkon të qëndroni përballë punonjësve, kolegëve tuaj ose bordit të drejtorëve dhe të përpiqeni t’i bindni ata për një gjë ose një tjetër, veçanërisht në kohë krize. Një numër befasues drejtuesish besojnë se karizma është e lindur dhe nuk mund të mësohet. Megjithatë, nëse do të luanin në një shfaqje me ndihmën e një regjisori dhe një trajneri, shumica e tyre do të ishin në gjendje të dukeshin shumë më karizmatikë, veçanërisht me kalimin e kohës. Në fakt, duke punuar me një shkollë dramatike kryesore, ne kemi zhvilluar një grup ushtrimesh aktrimi për menaxherët dhe drejtuesit që janë krijuar për të rritur fuqinë e tyre të sharmit dhe bindjes. Ekzekutivët që bëjnë këto ushtrime kanë treguar përmirësim të dukshëm. Pra, karizma mund të mësohet përmes praktikës së qëllimshme. Mbani në mend se edhe Winston Churchill, një nga figurat më karizmatike të shekullit të njëzetë, e praktikoi stilin e tij të oratorisë përpara një pasqyre.
Ekspertët e mirëfilltë jo vetëm që praktikojnë qëllimisht, por edhe mendojnë me qëllim. Lojtari i golfit Ben Hogan shpjegoi një herë: “Ndërsa jam duke ushtruar, po përpiqem gjithashtu të zhvilloj aftësitë e mia të përqendrimit. Unë kurrë nuk ngjitem dhe godas topin.” Hogan do të vendoste paraprakisht se ku donte të shkonte topi dhe si ta çonte atë atje. Ne në fakt ndjekim këtë lloj procesi të mendimit në kërkimin tonë. Ne prezantojmë interpretues ekspertë me një skenar dhe u kërkojmë atyre të mendojnë me zë të lartë ndërsa e kalojnë rrugën e tyre. Lojtarët e shahut, për shembull, do të përshkruajnë se si shpenzojnë pesë deri në dhjetë minuta duke eksploruar të gjitha mundësitë për lëvizjen e tyre të ardhshme, duke menduar për pasojat e secilës dhe duke planifikuar sekuencën e lëvizjeve që mund ta pasojnë atë. Ne kemi vërejtur se kur një kurs veprimi nuk funksionon siç pritej, lojtarët ekspertë do të kthehen në analizën e tyre të mëparshme për të vlerësuar se ku kanë gabuar dhe si të shmangin gabimet e ardhshme. Ata vazhdimisht punojnë për të eliminuar dobësitë e tyre.
Praktika e qëllimshme përfshin dy lloje të të mësuarit: përmirësimi i aftësive që keni tashmë dhe zgjerimi i afërsisë dhe llojeve të aftësive tuaja. Koncentrimi i madh i kërkuar për ti ndërmarrë këto dy detyra binake e kufizon sasinë e kohës që mund ta shpenzoni duke i bërë ato. Violonisti i famshëm Nathan Milstein shkroi: ‘’Praktiko sa më shumë që ndjen se mund të arrish me koncentrim. Një herë kur u shqetësova sepse të tjerët rreth meje praktikonin gjatë gjithë ditës, e pyeta [mentorin tim] Profesor Auer se sa orë duhet të praktikoja dhe ai tha: “Nuk ka rëndësi se sa kohë. Nëse praktikoni me gishta, nuk mjafton asnjë sasi. Nëse praktikoni me kokën tuaj, dy orë janë mjaft.”
Është interesante ta vëresh se përgjatë një rangu të gjerë ekspertësh, duke përfshirë atletët, novelistët dhe muzikantët, shumë pak prej tyre duken të jenë në gjendje të përfshihen në më shumë se katër apo pesë orë koncentrimi të lartë dhe praktike të qëllimshme në një kohë të caktuar. Në fakt, shumica e mësuesve dhe shkenctarëve ekspertë ndajnë vetëm disa orë në ditë, zakonisht në mëngjes, për aktivitetet e tyre mendore më kërkuese, sikurse shkrime i ideve të reja. Derisa kjo mund të duket një investim relativisht i vogël, janë dy orë në ditë sasia që shumica e drejtorëve dhe menagjerëve ja kushtojnë ndërtimit të aftësive të tyre, ngaqë shumica e kohës së tyre konsumohet nga takimet dhe qështjet e përditshme. Ky ndryshim shton rreth 700 orë më shumë në vit, ose rreth 7000 orë më shumë në një dekadë. Mendoni se çfarë mund të arrini nëse i kushtoni dy orë në ditë praktikës së qëllimshme.
Është shumë e lehtë ta neglizhoni praktikën e qëllimshme. Ekspertët që arrijnë një nivel të lartë të performancës shpesh e gjejnë veten duke ju përgjigjur automatikisht disa situatave të caktuara, dhe mund të mbështeten ekskluzivisht në intuitën e tyre. Kjo shpie në vështirësi kur ata kanë të bëjnë me raste jotipike dhe të rralla sepse e kanë humbur aftësinë për ta analizuar situatën dhe për tu marrë me përgjigjen e duhur. Ekspertët mund të mos e njohin këtë intuitë të fshehur, sepse nuk ka dënim derisa të hasin në një situatë në të cilën përgjigja e zakonshme dështon dhe ndoshta madje shkakton dëm. Profesionistët më të vjetër, me përvojë të madhe kanë veqanarisht prirje të bien në këtë kurth, por kjo është sigurisht e pashmangshme. Studimet kanë treguar se muzikantët me mbi 60 vjet të cilët e vazhdojnë praktikën e qëllimshme për dhjetë orë në javë mund të barazohen me shpejtësinë dhe aftësitë teknike të ekspertëve muzikorë 20 vjeqarë kur testohen në aftësinë e tyre për ta luajtur një pjesë të një muzike të panjohur.
Për të dalur jashtë zonës tuaj tradicionale të rehatisë së arritjes duhet motivim substancial dhe sakrificë, por disiplina është e nevojshme. Si një kampion i golfit, Sam Snead njëherë tha ‘’Eshtë në natyrën njerëzore të dëshirosh të praktikosh atë që tashmë e bën mire, ngase është më e lehtë dhe më argëtuese.’’ Vetëm kur mund ta shihni që praktika e qëllimshme është mjeti më efektiv për rezultatin përfundimtar-të bëheni më i mirë në fushën tuaj-vetëm atëherë do të përkushtoheni në përsosmëri. Snead, i cili vdiq në vitin 2002, e mbajti rekordin për fitimin e ngjarjeve PGA Tour, dhe ishte i njohur për lëkundjen më të bukur në sport. Praktika e qëllimshme ishte çelësi i suksesit të tij.’’Praktika vë tru në muskujt tuaj’’, tha ai.
Merreni kohën që ju nevojitet
Deri tani duhet të jetë e qartë se duhet kohë për tu bërë ekspert. Studimet tona tregojnë se edhe performuesit më të talentuar kanë nevojë për një minimum të dhjetë viteve (apo 10.0000) orë të trajnimit intensi para se ata të fitojnë gara ndërkombëtare. Në disa fusha praktika është më e gjatë: tani shumica e muzikantëve elitë u duhen 15 deri në 25 vjet praktikë të qëndrueshme, mesatarisht, përpara se të kenë sukses në nivel ndërkombëtar.
Duhet kohë për t’u bërë ekspert. Edhe interpretuesit më të talentuar kanë nevojë për të paktën dhjetë vjet trajnim intensiv përpara se të fitojnë garat ndërkombëtare.
Megjithëse ka shembuj historikë të njerëzve që arritën një nivel ndërkombëtar të ekspertizës në moshë të hershme, është gjithashtu e vërtetë se, në shekullin e nëntëmbëdhjetë dhe në fillim të shekullit të njëzetë, njerëzit mund të arrinin nivelet e klasit botëror më shpejt. Në shumicën e fushave, niveli i performancës është rritur në mënyrë të qëndrueshme që nga ajo kohë. Për shembull, vrapuesit amatorë të maratonës dhe notarët e shkollave të mesme sot shpesh e përmirësojnë kohën e fituesve të medaljes së artë olimpike nga fillimi i shekullit të njëzetë. Konkurrenca gjithnjë e më e fortë tani e bën pothuajse të pamundur mposhtjen e rregullit dhjetëvjeçar. Një përjashtim i dukshëm, Bobby Fischer, arriti të bëhej një mjeshtër i madh shahu në vetëm nëntë vjet, por ka të ngjarë që ai ta bëjë këtë duke kaluar më shumë kohë duke u praktikuar çdo vit.
Shumë njerëz janë naivë për sa kohë duhet për t’u bërë ekspert. Leo Tolstoi dikur vërejti se njerëzit shpesh i thoshin atij se nuk e dinin nëse mund të shkruanin një roman, sepse nuk e kishin provuar – sikur të duhej të bënin vetëm një përpjekje të vetme për të zbuluar aftësinë e tyre natyrore për të shkruar. Në mënyrë të ngjashme, autorët e shumë librave për vetëndihmë duket se supozojnë se lexuesit e tyre në thelb janë gati për sukses dhe thjesht duhet të ndërmarrin disa hapa më të lehtë për të kapërcyer pengesat e mëdha. Dija popullore është plot me histori për atletë, shkrimtarë dhe artistë të panjohur që bëhen të famshëm brenda natës, me sa duket për shkak të talentit të lindur – ata janë “natyrorë”, thonë njerëzit. Megjithatë, kur shqyrtojmë historitë e zhvillimit të ekspertëve, zbulojmë pa dështuar se ata shpenzuan shumë kohë në trajnime dhe përgatitje. Sam Snead, i cili u quajt “lojtari më i mirë natyror ndonjëherë”, tha për Golf Digest, “Njerëzit gjithmonë thoshin se kisha një lëkundje natyrale. Ata menduan se nuk isha një punëtor i vështirë. Por kur isha i ri, luaja dhe ushtrohesha gjatë gjithë ditës, pastaj ushtrohesha më shumë gjatë natës pranë fenerëve të makinës sime. Më gjakosën duart. Askush nuk ka punuar më shumë në golf se unë.”
Jo vetëm që duhet të jeni të përgatitur për të investuar kohë për t’u bërë ekspert, por duhet të filloni herët – të paktën në disa fusha. Aftësia juaj për të arritur performancën e ekspertëve është qartësisht e kufizuar nëse keni më pak mundësi për t’u përfshirë në praktikë të qëllimshme, dhe kjo është larg nga një kufizim i parëndësishëm. Një herë, pasi mbajti një fjalim, K. Anders Ericsson u pyet nga një anëtar i audiencës nëse ai ose ndonjë person tjetër mund të fitonte një medalje olimpike nëse fillonte të stërvitet në një moshë të pjekur. Në ditët e sotme, u përgjigj Ericsson, do të ishte praktikisht e pamundur për këdo që të fitonte një medalje individuale pa një histori stërvitore të krahasueshme me atë të interpretuesve elitarë të sotëm, pothuajse të gjithë filluan shumë herët. Shumë fëmijë thjesht nuk kanë mundësinë, për çfarëdo arsye, të punojnë me mësuesit më të mirë dhe të përfshihen në atë lloj praktike të qëllimshme që u nevojitet për të arritur nivelin olimpik në një sport.
Gjeni trajnerë dhe mentorë
Ndoshta mësuesi më i famshëm i violinës i të gjitha kohërave, Ivan Galamian, theksoi se maestrot e rinj nuk angazhohen në praktikë të qëllimshme spontanisht: “Nëse analizojmë zhvillimin e artistëve të mirënjohur, shohim se pothuajse në çdo rast suksesi i e gjithë karriera e tyre varej nga cilësia e ushtrimit të tyre. Praktikisht në çdo rast, praktikimi mbikëqyrej vazhdimisht ose nga mësuesi ose një ndihmës i mësuesit.
Hulumtimi mbi interpretuesit e klasit botëror ka konfirmuar vëzhgimin e Galamian. Gjithashtu ka treguar se ekspertët e ardhshëm kanë nevojë për lloje të ndryshme mësuesish në faza të ndryshme të zhvillimit të tyre. Në fillim, shumica stërviten nga mësues vendas, njerëz që mund të japin bujarisht nga koha e tyre dhe lavdërohen. Më vonë, megjithatë, është thelbësore që interpretuesit të kërkojnë mësues më të avancuar për të vazhduar përmirësimin e aftësive të tyre. Përfundimisht, të gjithë performuesit më të mirë punojnë ngushtë me mësuesit që kanë arritur vetë nivele ndërkombëtare të arritjeve.
Të kesh trajnerë ekspertë bën ndryshim në mënyra të ndryshme. Si fillim, ato mund t’ju ndihmojnë të përshpejtoni procesin tuaj të të mësuarit. Filozofi dhe shkencëtari i shekullit të trembëdhjetë Roger Bacon argumentoi se do të ishte e pamundur të zotërosh matematikën në më pak se 30 vjet. E megjithatë sot individët mund të zotërojnë korniza aq komplekse sa llogaritjet në adoleshencë. Dallimi është se studiuesit që atëherë e kanë organizuar materialin në atë mënyrë që të jetë shumë më i arritshëm. Studentët e matematikës nuk kanë më nevojë të ngjiten vetë në Everest; ata mund të ndjekin një udhërrëfyes në një rrugë të shkelur mirë.
Zhvillimi i ekspertizës kërkon trajnerë që janë të aftë të japin reagime konstruktive, madje të dhimbshme. Ekspertët e vërtetë janë studentë jashtëzakonisht të motivuar që kërkojnë reagime të tilla. Ata janë gjithashtu të aftë për të kuptuar kur dhe nëse këshillat e një trajneri nuk funksionojnë për ta. Interpretuesit elitë që studiuam e dinin se çfarë po bënin mirë dhe u përqendruan në atë që po bënin gabim. Ata zgjodhën qëllimisht trajnerë jo sentimentalë që do t’i sfidonin dhe do t’i çonin në nivele më të larta të performancës. Trajnerët më të mirë identifikojnë gjithashtu aspekte të performancës suaj që do të duhet të përmirësohen në nivelin tuaj të ardhshëm të aftësive. Nëse një trajner ju shtyn shumë shpejt, shumë fort, do të jeni vetëm të frustruar dhe madje mund të tundoheni të hiqni dorë fare nga përpjekjet për t’u përmirësuar.
Ekspertët e vërtetë kërkojnë reagime konstruktive, madje edhe të dhimbshme. Ata janë gjithashtu të aftë për të kuptuar kur dhe nëse këshillat e një trajneri nuk funksionojnë për ta.
Megjithatë, mbështetja te një trajner ka kufijtë e saj. Statistikat tregojnë se radiologët diagnostikojnë saktë kancerin e gjirit nga rrezet X rreth 70% të rasteve. Në mënyrë tipike, radiologët e rinj mësojnë aftësinë e interpretimit të rrezeve X duke punuar së bashku me një “ekspert”. Pra, nuk është për t’u habitur që shkalla e suksesit ka mbetur në 70% për një kohë të gjatë. Imagjinoni sa më mirë mund të ishte radiologjia nëse radiologët do të praktikonin në vend të kësaj duke bërë gjykime diagnostikuese duke përdorur rreze X në një bibliotekë me raste të vjetra të verifikuara, ku ata mund të përcaktonin menjëherë saktësinë e tyre. Ne po shohim që këto lloj teknikash përdoren më shpesh në stërvitje. Ekziston një treg në zhvillim në simulime të përpunuara që mund t’u japin profesionistëve, veçanërisht në mjekësi dhe aviacion, një mënyrë të sigurt për të praktikuar qëllimisht me reagimet e duhura.
Pra, çfarë ndodh kur bëheni një fitues i medaljes së artë olimpike, një mjeshtër ndërkombëtar shahu, ose një CEO? Në mënyrë ideale, me rritjen e ekspertizës suaj, trajneri juaj do t’ju ndihmojë të bëheni gjithnjë e më të pavarur, në mënyrë që të jeni në gjendje të vendosni planet tuaja të zhvillimit. Ashtu si prindërit e mirë që inkurajojnë fëmijët e tyre të largohen nga foleja, trajnerët e mirë i ndihmojnë studentët e tyre të mësojnë se si të mbështeten te një “trajneri i brendshëm”. Vetë-stërvitja mund të bëhet në çdo fushë. Kirurgët ekspertë, për shembull, nuk shqetësohen vetëm për statusin postoperativ të pacientit. Ata do të studiojnë çdo ngjarje të paparashikuar që ka ndodhur gjatë operacionit, në përpjekje për të kuptuar se si gabimet ose gjykimet e gabuara mund të shmangen në të ardhmen.
Benjamin Franklin ofron një nga shembujt më të mirë të vetë-stërvitjes së motivuar. Kur donte të mësonte të shkruante në mënyrë elokuente dhe bindëse, ai filloi të studionte artikujt e tij të preferuar nga një botim i njohur britanik, Spectator. Disa ditë pasi kishte lexuar një artikull që i pëlqeu veçanërisht, ai do të përpiqej ta rindërtonte atë nga kujtesa me fjalët e tij. Pastaj e krahasonte me origjinalin, në mënyrë që të zbulonte dhe korrigjonte gabimet e tij. Ai gjithashtu punoi për të përmirësuar ndjenjën e tij të gjuhës duke i përkthyer artikujt në vargje të rimuara dhe më pas nga vargjet në prozë. Në mënyrë të ngjashme, piktorët e famshëm ndonjëherë përpiqen të riprodhojnë pikturat e mjeshtrave të tjerë.
Çdokush mund të zbatojë të njëjtat metoda në punë. Thuaj se keni dikë në kompaninë tuaj që është një komunikues mjeshtëror dhe mësoni se ai do të flasë me një njësi që do të pushojë nga puna. Uluni dhe shkruani fjalimin tuaj dhe më pas krahasoni fjalimin e tij aktual me atë që keni shkruar. Vëzhgoni reagimet ndaj fjalimit të tij dhe imagjinoni se cilat do të ishin reagimet ndaj tuajat. Sa herë që mund të gjeneroni vetë vendime, ndërveprime ose fjalime që përputhen me ato të njerëzve që shkëlqejnë, ju shkoni një hap më afër arritjes së nivelit të një interpretuesi ekspert.
Përpara se praktika, mundësia dhe fati të kombinohen për të krijuar ekspertizë, eksperti i mundshëm duhet të çmitizojë arritjen e performancës së nivelit të lartë, sepse nocioni se gjeniu lind, nuk bëhet, është i rrënjosur thellë. Ndoshta është ilustruar më së miri në personin e Wolfgang Amadeus Mozart, i cili zakonisht paraqitet si një fëmijë mrekulli me një gjeni të jashtëzakonshëm muzikor të lindur. Askush nuk e vë në dyshim se arritjet e Mozartit ishin të jashtëzakonshme në krahasim me ato të bashkëkohësve të tij. Megjithatë, ajo që shpesh harrohet është se zhvillimi i tij ishte po aq i jashtëzakonshëm për kohën e tij. Tutela e tij muzikore filloi para se të mbushte katër vjeç dhe babai i tij, gjithashtu një kompozitor i aftë, ishte një mësues i famshëm muzike dhe kishte shkruar një nga librat e parë për mësimin e violinës. Ashtu si interpretuesit e tjerë të klasit botëror, Mozart nuk lindi ekspert – ai u bë i tillë.
