Të qenit ju (Being You)-Anil Seth

Të qenit ju

Përmbledhje Libri

Hyrje

Çfarë ka në këtë libër për mua? Zbërthejeni misterin e vetëdijes.

Imagjinoni sikur ta kishit mundësinë ta zëvendësoni trurin tuaj me një tru tjetër identik, mekanik. Zëvendësimi do të funksiononte saktësisht sikur truri juaj-ju prapë do të silleshit, do mendonit, dhe do ëndërronit në të njëjtën mënyrë sikurse bëni tani. Oh, dhe poashtu do të ishit i pavdekshëm.A do ta bënit këtë marrëveshje?

Me siguri që jo. Secili nga ne ka një ndjenjë të dallueshme të asaj që nënkupton të jemi vetja; jemi të vetëdijshëm. Disi, kjo ndjenjë e vetëdijes lidhet me trupat tonë të bërë prej mishi dhe gjaku. A mund të jeni vërtet i sigurt se truri i makinës do të ndihej si “ju”?

Këto pulsime gërmojnë në neuroshkencë, psikologji dhe filozofi për të eksploruar se çfarë do të thotë të jesh ti – dhe të paraqesin një teori të re të ndërgjegjes që do t’ju bëjë të vini në dyshim gjithçka që mendonit se dinit.

Gjatë këtij rrugëtimi do të mësoni:

• Si e masin shkenctarët vetëdijen;
• Pse të gjitha përvojat tuaja janë halucinacione; dhe
• Pse derrat përfunduan në gjyq në mesjetë.

Ideja kyçe 1

Ne nuk mund ta zgjedhim problemin e vështirë të vetëdijes, por mund ta zbërthejmë atë në probleme të vërteta.

Çfarë ndjesie është të jesh lakuriq nate?

Në vitin 1974, filozofi Thomas Nagel botoi një ese të famshme duke bërë pikërisht këtë pyetje. Nagel nuk ishte vërtet i interesuar për lakuriqët e natës – interesi i tij ishte në natyrën e vetëdijes. Ai argumentoi se për çdo organizëm të vetëdijshëm – për shembull një lakuriq nate – të qenit i gjallë ndihet si diçka. Kjo mund të duket e qartë tani, por nuk ishte atëherë. Shumë shkencëtarë në atë kohë ende po ngatërronin vetëdijen me inteligjencën, gjuhën ose karakteristika të tjera të ngjashme me njeriun.

Sot, shumica janë dakord me Nagel. Vetëdija është gjëja e saj, unike; dhe të gjitha qeniet e gjalla e ndajnë atë në një farë mase. Për më tepër, ajo ka një “shije” subjektive për të. Por ka një pyetje të madhe që mbetet: pse ekziston?

Kjo pyetje njihet si “problemi i vështirë” i ndërgjegjes.

Këtu është thelbi i kësaj pulsimi: Ne nuk mund ta zgjidhim problemin e vështirë të ndërgjegjes, por mund ta shpërbëjmë atë në probleme reale.

Shumë shkenctarë mendojne se problemi i rëndë i vetëdijes është virtualisht i pamundur të zgjidhet. Mendoni rreth tij: Edhe nëse ata do ti dinin të gjithë mekanizmat biologjikë që mundësojnë lindjen e mendimeve, sjelljeve dhe emocioneve, ata prapë nuk do të mund ta sqaronin pse po shoqërohen nga kjo ndjenjë e quditshme, e gjithëpranishme e ‘’të qenit ju’’.

Në fund të fundit, ju mund të imagjinoni lehtësisht një version “zombie” të vetes që ecën, flet dhe vepron tamam si ju – por që nuk ka jetë të brendshme.

Vetëdija duket si një lloj salce e veçantë sekrete që universi ua shtoi të gjitha qenieve të gjalla.

Por kjo nuk nënkupton se nuk mund ta gjejmë cilët janë përbërësit. Shkenca tashmë ka shumë mjete dhe teori për të sqaruar përvojat e ndryshme të vetëdijes-ne thjesht duhet ti bëjmë ato bashkë.

Tingëllon si diçka e lartë? Epo, shkenca e ka bërë më parë. Para shekullit të njëzetë, vetia biologjike e jetës ishte po aq misterioze sa vetëdija. Filozofia e vitalizmit sugjeronte se ekzistonte një energji e veçantë, e mbinatyrshme e pranishme në të gjitha qeniet e gjalla. Por ndërsa biologjia përparonte dhe shkencëtarët filluan të studionin raste ekstreme si organizmat njëqelizore dhe viruset, ata filluan të kuptonin se “të qenit i gjallë” nuk ishte një pronë misterioze gjithçka ose asgjë. Ishte më shumë si një koleksion i shkallëzuar i proceseve të ndryshme biologjike.

Pra, ndërsa ne mund të mos jemi në gjendje ta zgjidhim problemin e vështirë të vetëdijes, ne mund të jemi në gjendje ta zgjidhim atë – duke studiuar aspekte të ndryshme të vetëdijes. Autori i quan ato “problemet reale” të vetëdijes. Për shembull, ne mund të studiojmë se si aktiviteti në korteksin vizual krijon përvojën e të parit të diçkaje të kuqe të errët kundrejt të parit të diçkaje të kuqe të lehtë.

Sa më shumë që mund të shpjegojmë se si modelet fizike në tru korrespondojnë me përvojat e ndërgjegjshme, aq më pak misterioze do të bëhet vetëdija.

Ideja kyçe 2

Egzistojnë nivele të ndryshme të vetëdijes, dhe shkenctarët janë afër matjes së saktë të tyre.

Vetëdija është gjë komplekse. Sikur të qenit gjallë, të qenit i vetëdijshëm nuk është me siguri veti në vete, por shumë procese biologjike të bëra bashkë. Kjo nënkupton se nëse vërtetë duam ta kuptojmë vetëdijen, duhet ta shikojmë atë në shumë kënde të ndryshme.

Në këto pulsime, do të fillojme në nivele të ndryshme të vetëdijes, pastaj do ta shikojmë përmbajtjen e vetëdijes, dhe përfundimisht do ta studjojmë vetëdijen tonë.

Le të fillojmë me nivelin e vetëdijshëm. Shumë nga ne do të pajtoheshin se egzistojnë shkallë të ndryshme të vetëdijes. Për shembull, mund ta kemi intuitën se një qen është disi më i vetëdijshëm se një mizë frutash; ose që disa ilaçe psikedelike prodhojnë nivele më të larta të vetëdijes. Truri ynë gjithashtu duket ndryshe i vetëdijshëm kur jemi zgjuar ose në gjumë, apo edhe në koma.

Por a mund të matet vërtet vetëdija me shkallë? Shumë shkencëtarë mendojnë kështu – në fakt, ata tashmë po e bëjnë atë.

Mesazhi kryesor është: Ekzistojnë nivele të ndryshme të vetëdijes dhe shkencëtarët janë afër t’i matin ato me saktësi.

Masa më e zakonshme për vetëdijen është monitori i “indeksit bispektral”. Përdoret nga mjekët gjatë operacionit dhe kombinon disa masa të skanimit të trurit në një numër të vetëm që ndihmon në drejtimin e anestezistit. Në teori, kjo është një ide e shkëlqyer. Por në praktikë, numri i indeksit bispektral ndonjëherë është i papajtueshëm me shenjat e dukshme të vetëdijes – disa pacientë kanë hapur sytë gjatë operacionit, për shembull, ose më vonë kanë kujtuar se çfarë folën mjekët ndërsa ishin nën anestezi.

Por ka mënyra të reja premtuese për të matur vetëdijen.

Neuroshkencëtari italian Marcello Massimi ka zhvilluar diçka të quajtur “indeksi i kompleksitetit perturbues”, ose PCI. Massmini dhe ekipi i tij stimulojnë në mënyrë magnetike trurin në një rajon dhe më pas monitorojnë sinjalin ndërsa përhapet në të gjithë trurin në rajone të tjera. Pastaj ata përdorin një algoritëm për të kompresuar kompleksitetin e modelit të sinjalit në të gjithë trurin. Në gjendje të pavetëdijshme, si kur një person është nën anestezi, sinjali vdes shpejt dhe PCI është i ulët. Por në gjendjet më të vetëdijshme, ajo jehon më gjatë dhe më gjerësisht në të gjithë trurin, dhe PCI është e lartë. Vlera PCI ka rezultuar të jetë shumë më e saktë se numri i indeksit bispektral. Për shembull, ai jep vlera mjaft të ngjashme për gjumin REM, me ëndrrat e tij të pasura dhe të qenit zgjuar.

Llojet e reja të matësve të vetëdijes si PCI premtojnë të ndihmojnë mjekët të japin diagnoza më të besueshme. Ata mund të ndihmojnë në identifikimin e njerëzve me sindromën “të mbyllur”, për shembull, të cilët nuk mund të lëvizin fare trupat e tyre, por janë ende plotësisht të vetëdijshëm.

Ideja kyqe 3

IIT bën rastin bindës se vetëdija është thjesht informacion i integruar.

E kemi bërë një pasqyrë mjaft të mirë se egzistojnë nivele të ndryshme të vetëdijes, dhe se ato nivele mund edhe të maten. Por ende nuk e dimë çfarë është vetëdija në të vërtetë.

Shkenca moderne ofron disa teori të ndryshme. Një nga ato më tërheqëse quhet Teoria e Informacionit të Integruar apo TII.Ajo vie nga dyshja e shkenctarëve Tononi dhe Edelman, të cilët propozuan që karakteristika fundamentale e përvojës se vetëdijes është se është edhe informative edhe e integruar.

Çdo përvojë vetëdije është informative sepse është e veqantë dhe e re-është ndryshe nga çdo përvojë tjetër që keni pasur më herët. Nëse do të shihnit një zog të kuq në këtë moment, do të ishte akoma ndryshe nga çdo herë tjetër që keni parë një zog të kuq.

Por përvojat e vetëdijes janë poashtu të integruara, sepse i përjetojmë ato si një gjë të vetme, të unifikuar. Ne nuk e përjetojmë ngjyrën e zogut ndaras nga forma e tij, për shembull.

Këtu është ideja: IIT bën rastin bindës që vetëdija është thjesht informacion i integruar.

Pretendimi kryesor i IIT është se vetëdija është informacion i integruar, që do të thotë se truri ynë është një makinë integrimi informacioni. Kjo e lejon atë të kombinojë hyrjen maksimale me porosinë maksimale.

IIT gjithashtu ofron një mënyrë të re të matjes së vetëdijes. Ai përdor një masë të quajtur phi për të vlerësuar shkallën në të cilën një sistem integron informacionin, që do të thotë masën në të cilën ai është i vetëdijshëm. Phi mat se sa informacion gjeneron një sistem, krahasuar me informacionin e gjeneruar nga pjesët e tij individuale. Ju mund të mendoni se një sistem mund të gjenerojë vetëm aq informacion sa komponentët e tij individualë. Por për shumicën e sistemeve komplekse, nuk është kështu. Në ato sisteme, çdo pjesë individuale është në një marrëdhënie komplekse me pjesët e tjera.

Vetëm mendoni për një tufë zogjsh. Përbëhet nga zogj individualë, por vetë kopeja duket se ka një jetë më vete. Në mënyrë të ngjashme, një kompjuter mund të krijojë rezultate shumë komplekse nga disa ekuacione të thjeshta. Sa më shumë informacion shtesë të gjenerojë një sistem i tërë, aq më i lartë do të jetë ph – dhe, sipas IIT, aq më i ndërgjegjshëm është sistemi.

Natyrisht, sistemet që kanë rezultate të ulëta në informacion dhe sistemet që kanë rezultate të ulëta në integrim do të kenë rezultate të dobëta edhe me phi. Truri i njeriut, me miliarda neuronet e tij të ndërlidhura, duhet të ketë një rezultat jashtëzakonisht të lartë.

Ekziston vetëm një kapje: matja e ph-së në praktikë është praktikisht e pamundur. Në matematikë, informacioni gjenerohet kur zvogëlohet pasiguria. Rrotullimi i një koke gjeneron më shumë informacion sesa rrokullisja e një monedhe, për shembull, sepse numrat në birrë përjashtojnë mundësi të tjera. Pra, për të matur informacionin që gjeneron truri ynë, duhet të dimë të gjitha mënyrat e mundshme që ai mund të sillet. Por aktualisht, ne mund të regjistrojmë vetëm atë që bën truri – jo të gjitha gjërat që mund të bëjë.

Pra, masa më e rëndësishme e IIT është ende e paprovueshme shkencërisht. Por si një pjesë e filozofisë, IIT krijon një teori bindëse të ndërgjegjes.

Ideja kyçe 4

Përbërësit e vetëdijes tonë janë thjesht halucinacionet e kontrolluara të trurit tonë.

Çfarë nëse do t’ju tregonim se jeni duke pasur halucinacione gjithë kohën?

Kjo teori nuk është aktualisht aq e çmendur sa tingëllon. Në këtë pulsim, do ti kthehemi një sekondë aspektit të vetëdijes: dhe ajo është përmbajtja. Dhe do ta zbulojmë se ajo që e përjetojmë vetëdijshëm si të vërtetë është hamendësimi më i mirë i trurit për realitetin.

Saherë jemi të vetëdijshëm, ne jemi të vetëdijshëm për diçka: për pamjet, tingujt, erërat apo mendimet tona-shpesh të gjitha ato përnjëherë. Dhe zakonisht, kemi një ndjenjë të dallueshme se ajo për të ciln jemi të vetëdijshëm përputhet direkt me atë që gjindet në botë.

Por në të vërtetë nuk është kështu. Shqisat tona nuk janë si dritaret që i lejojnë trurit tonë një pamje të pafiltruar të botës. Larg asaj! Truri ynë është në të vërtetë i verbër, i shurdhër dhe pa ndjenja. Ai thjesht bën çmos për të kuptuar sinjalet nervore që vijnë nga organet tona shqisore.

Këtu është ideja kryesore: Përmbajtja e vetëdijes sonë janë thjesht halucinacione të kontrolluara nga truri ynë.

Shkencëtarët e kanë kuptuar prej kohësh se shqisat tona nuk janë instrumente perfekte për përpunimin e realitetit. Por për një kohë të gjatë, ata ishin të paktën të sigurt për drejtimin në të cilin funksionoi procesi: shqisat tona marrin sinjale nga bota e jashtme, i kalojnë ato në tru dhe më pas truri përpiqet t’i kuptojë ato. Por çka nëse është vërtet e kundërta?

Në shekullin e nëntëmbëdhjetë, shkencëtari gjerman Hermann von Helmholtz doli me një ide të re radikale. Ai sugjeroi se çdo perceptim ishte një proces i përfundimit të pavetëdijshëm. Duke u mbështetur në përvojën e kaluar, truri ynë është duke formuar vazhdimisht hipoteza për atë që është atje në botë, dhe më pas përdor sinjale shqisore për të korrigjuar ato hipoteza. Perceptimi i ndërgjegjshëm nuk funksionon nga jashtë brenda, por nga brenda jashtë.

Kjo është ajo që e bën përmbajtjen e ndërgjegjes sonë si halucinacione; truri ynë në thelb i krijon ato. Për fat të mirë, këto janë zakonisht halucinacione të kontrolluara. Është e vërtetë që truri ynë vazhdimisht bën parashikime për botën – por ai përdor sinjale shqisore për të korrigjuar këto parashikime. Në halucinacionet reale, pritshmëritë tona perceptuese janë aq të forta saqë ato bëhen të palidhura nga realiteti i jashtëm.

Në shumë mënyra, ajo që ne e quajmë realitet janë vetëm halucinacionet perceptuese për të cilat të gjithë biem dakord. Pra, a është e gjithë bota vetëm një ëndërr? Jo. Ekziston një botë fizike atje dhe objektet e saj fizike kanë cilësi kryesore si tekstura, lëvizja dhe zënia e hapësirës. Por cilësitë e tyre dytësore – si ngjyra, shija apo aroma – të gjitha varen nga perceptimet tona për to.

Ideja kyçe 5

Truri ynë është makina parashikimi Bayesian, duke përdorur besimet e mëparshme për të bërë supozimet më të mira për botën.

Pra, bota që ne përceptojmë është vetëm një halucinacion i kontrolluar i trurit tonë, bazuar në supozimet më të mira. Por si i bën truri ynë këto supozime?

Le të shohim pak logjikën matematikore për ta shpjeguar këtë.

Në shekullin e tetëmbëdhjetë, Reverend Thomas Bayes doli me një metodë arsyetimi që ai e quajti “konkluzion për shpjegimin më të mirë”. Arsyetimi Bayesian ka të bëjë me përdorimin e probabiliteteve për të gjetur shpjegimin më të mirë për një vëzhgim.

Imagjinoni që zgjoheni një mëngjes, shikoni jashtë dritares dhe zbuloni se lëndina juaj është e lagur. A ra shi mbrëmë, apo harruat të fikni spërkatësit? Probabiliteti për çdo shpjegim do të jetë i ndryshëm, bazuar në bindjet tuaja të mëparshme dhe gjasat e skenarëve të caktuar individualë.

Si një Bayesian i mirë, fillimisht mund të pyesni veten: A jetoj në Las Vegas apo Tajlandë? A jam një person harrues? A përmendi një stuhi në raportin e motit? Pas Bayes, ju do të zgjidhni shpjegimin që ka probabilitetin më të lartë total për situatën tuaj të veçantë.

Mesazhi kryesor këtu është: Truri ynë është makina parashikimi Bayesian, duke përdorur besimet për të bërë supozimet më të mira për botën.

Arsyetimi Beysian përdoret gjithkund në shkencë, nga mjekësia tek strategjia ushtarake. Forca e tij është se na lejon ti trajtojmë situatat komplekse, dhe ta marrim parasysh besueshmërinë e informacionit.

Në pulsimin e kaluar, mësuam se truri yne është makinë parashikuese-gjithnjë duke hamendësuar se çfarë ka aty jashtë në botë. Dhe këto makina e përdorin logjikën Bayesiane për ti bërë parashikimet e tyre. Ata bazohen në besimet e mëparshme për botën për të bërë supozimet më të mira rreth saj dhe më pas i përditësojnë ato parashikime përmes sinjaleve ndijore që vijnë. Besimet e mëparshme mund të jenë po aq konkrete sa “qeni im është i vogël, kafe dhe me gëzof” ose po aq abstrakt sa “drita vjen nga lart”.

Ideja se besimet tona i formësojnë përceptimet tona është dekada i vjetër.Në fillim të shekullit të 20-të, historiani i artit Ernst Gombrich e bëri të njohur termin pjesa e shikuesit.
Gombrich ishte i interesuar në pjesën që shikuesi luante në interpretimin e veprave artistike. Ai besonte se nuk kishte sy të pafajshëm-se gjithë përceptimi ngjyrosej nga besimet dhe konceptet paraegzistuese.

Sot, filozofia e Gombrichit është vërtetuar nga shkenca.Autori dhe studjuesi Zair Pinto, për shembull, tregoi se ne i përceptojmë gjërat më shpejtë kur i presim ato. Në eksperimentin e tij, modelet gjeometrike shpejtë të ndryshueshme u ndezën në sytë e njërit prej pjesëmarrësve, ndërsa një fotografi e një shtëpie ose fytyre u zbeh ngadalë përpara syrit tjetër.Kur njerëzve ju ishte thënë të kërkojnë një shtëpi, ata ishin më të lehtë në njohjen e shtëpisë sesa në atë të fytyrës, dhe anasjelltas, duke dëshmuar se pritshmëria ndikonte në shpejtësinë e përceptimit.

Ideja kyçe 6

Ndjenja juaj mbi veten është produkt i shumë halucinacioneve të kontrolluara që funksionojnë së bashku.

Tani të kthehemi tek përbërësi i tretë dhe përfundimtar i vetëdijes: përceptimi mbi veten tonë. Ashtu sikurse Thomas Nagel sygjeroi në esenë e tij, të qenit ju duket si diçka. Pra, a nënkupton kjo se egziston një vete aktuale, një shpirt jomaterial, i fshehur thellë brenda jush? Epo, me të vërtetë jo.

Ndjenja juaj mbi veten është vetëm një tjetër halucinacion i juaji i kontrolluar i trurit.Dhe aktualisht nuk është një ndjenjë e vetme-ajo përbëhet nga shumë aspekte të ndryshme.

I pari është vetëvetja e mishëruar. Në disa mënyra të ndryshme, ne ndjejmë se trupi ynë na përket ne. Pastaj është vetja jonë perspektivale: ne e përceptojmë botën nga një pikëpamje e caktuar. Pastaj është vetja e vullnetshme-apo vullneti i lirë: ne besojmë se veprimet tona janë nën kontrollin tonë. Pastaj është vetja rrëfimtare, ndjenja jonë mbi identitetin personal, e ndërtuar nga historia dhe përvojat tona unike. Dhe e fundit, është vetja sociale, pjesa jonë që është e vetëdijshme se si të tjerët mund të jenë duke na përceptuar.

Ideja kryesore është kjo: Ndjenja juaj mbi veten është produkt i shumë halucinacioneve të kontrolluara që funksionojnë së bashku.

Natyrisht, ju nuk i përceptoni këto aspekte të ndryshme si të dallueshme nga njëri tjetri. Ato të gjitha janë të bashkuara në një ndjenjë të përgjithshme të të qenit ju. Por ajo ndjenjë e vetes e unifikuar nuk nënkupton se nuk egziston një shpirt aktual, jomaterial. Egzistojnë shumë shembuj të tipeve të ndryshme të veteve të ndara, që bëhen jofunksionale, apo që e mbizotërojnë njëra-tjetrën.

Në “sindromën e dorës së huaj”, për shembull, vetvetja e mishëruar dhe e vullnetshme e njerëzve është në rrezik: ata ndjejnë sikur veprimet e duarve të tyre nuk janë shkaktuar prej tyre. Gjatë anestezisë, krizave epileptike ose nën ndikimin e drogës, shumë njerëz kanë përvoja jashtë trupit që sfidojnë ndjenjën e tyre perspektive të vetëbesimit. Eksperimentet e reja me Realitetin Virtual tregojnë se sa e lehtë është të ndjesh pronësinë mbi një trup tjetër. Në BeAnotherLab në Barcelonë, për shembull, ju mund të ndërroni përkohësisht trupat me një vizitor tjetër të rastësishëm dhe së shpejti të ndiheni sikur po banoni në një trup tjetër. Së fundi, ka pacientë, hemisferat e trurit të të cilëve janë ndarë në mënyrë kirurgjikale për të lehtësuar simptomat e epilepsisë, të cilët ndonjëherë zhvillojnë dy personalitete të dallueshme.

Këto përvoja ekstreme tregojnë se ndjenja jonë mbi veten nuk është aq stabile sa ne e përceptojmë të jenë në rrethana normale. Në realitet, ajo është një përzierje e besimeve, vlerave, kujtimeve dhe përceptimeve më të mira të trurit të lidhura me veten që shumë lehtë mund të ndahen. Përvoja e të qenit ju është vetëm një prej halucinacioneve të mençura të trurit tonë.

Natyrisht, mendjet tona nuk bëjnë halucinacicone për tu argëtuar. Siq duket, të keni një ndjenjë të unifikuar të vetes është shumë e dobishme për mbijetesën tonë, poashtu.

Ideja kyçe 7

Vetëdija është një funksion natyral i trupave tonë kafshëror.

Në shekullin e shtatëmbëdhjetë, Filozofi Francez Rene Descartes tha se të gjitha krijesat e gjalla janë ‘’makina bisha.’’Njerëzit, sidoqoftë, janë makinat bisha të pajisura me një shpirt hyjnor, jomaterial.

Deskartesi të paktën kishte të drejtë pjesërisht: trupi njerëzor me të vërtetë funksionon pak a shumë si n jë makinë. Por nuk kemi nevojë për një shpirt jomaterial për të na sqaruar se jemi të vetëdijshëm. Vetëdija jonë është një pjesë e brendshme e jetës sonë, trup makine që frymon. Ne e përjetojmë botën me, përmes dhe për shkak të trupave tonë-jo pavarësisht tyre.

Vetëdija është produkt i zhvillimit tonë biologjik, sikurse gjithë trupi ynë. Natyrisht, evolucioni nuk na krijoi në atë mënyrë që ne të mund ta studjonim veten-na krijoi që të qëndrojmë gjallë dhe të riprodhojmë. Vetëdija, duke përfshirë vetëdijen mbi veten, është vetëm një tjetër mjet i dobishëm në kompletin e mbijetesës sonë.

Këtu është mesazhi kryesor: Ndërgjegjja është një funksion natyror i trupave tanë të kafshëve.

Për të kuptuar pse vetëdija është e dobishme për mbijetesë, duhet të bëjmë një rrugë të tërthortë drejt një fushe të harruar prej kohësh të shkencës – kibernetikës. Në vitet 1970, kibernetika ishte një temë kërkimore në trend që eksploronte se si kafshët dhe makinat kontrollojnë trupat e tyre dhe komunikojnë.

Të apasionuarit pas kibernetikës William Ross Ashby dhe Roger Conant, për shembull, filluan idenë e perceptimit të orientuar drejt kontrollit. Kafshët duhet të rregullojnë funksionet e tyre thelbësore trupore, si temperatura e trupit dhe nivelet e oksigjenit, të cilat duhet të qëndrojnë brenda kufijve të rreptë. Perceptimi i orientuar nga kontrolli na ndihmon të kontrollojmë gjendjet trupore të tanishme dhe të ardhshme duke e udhëhequr perceptimin tonë në një drejtim të caktuar: të gjejmë ushqim kur jemi të uritur, për shembull, ose të ikim nga një grabitqar kur jemi në rrezik.

Në të vërtetë, të gjitha kafshët po luftojnë vazhdimisht ligjin e dytë të termodinamikës: tendencën e çdo sistemi për t’u shpërbërë me kalimin e kohës, drejt entropisë ose kaosit më të lartë. Të jesh gjallë do të thotë të jesh në entropi të ulët. Kjo është arsyeja pse të gjitha kafshët krijojnë modele perceptuese të mjedisit të tyre që u lejojnë atyre të bëjnë parashikime, të ndërmarrin veprime dhe të minimizojnë entropinë.

Kjo është gjithashtu e vërtetë për njerëzit: halucinacionet tona të kontrolluara po kontrollojnë gjithashtu halucinacionet.

Merrni si shembull vetëdijen. Ndjenja jonë e një vetje të vullnetshme është e dobishme, sepse na bën të ndiejmë se mund t’i kishim bërë gjërat ndryshe nga sa i bëmë në një situatë. Duke pasur parasysh të gjithë faktorët fizikë dhe biologjikë që ndikuan tek ne në atë kohë, kjo ndoshta nuk është e vërtetë: me siguri nuk mund të kishim vepruar ndryshe. Por ndjenja e vullnetit është e dobishme për të mësuar: kjo do të thotë që herën tjetër, ne në të vërtetë do të jemi në gjendje t’i bëjmë gjërat ndryshe.

Përvoja jonë e vullnetit na ndihmon të lundrojmë në botë dhe të mësojmë nga veprimet tona të mëparshme. Në këtë lexim, ndjenja jonë e vullnetit të lirë mund të jetë vetëm një tjetër halucinacion i kontrolluar dhe kontrollues – megjithëse një halucinacion shumë i avancuar.

Por çfarë ndodh me krijesat e tjera atje?

Ideja kyqe 8

Të gjitha qeniet e gjalla janë të vetëdijshme në një farë mase, dhe ka të ngjarë që vetëdija të varet nga proceset biologjike.

Disa shekuj më parë, nuk ishte aq e pazakontë që kafshët e pabindura të përfundonin në gjykatë. Derrat u ekzekutuan për vrasjen e fëmijëve, ngrënjen e biskotave të shenjta ose nxitjen e një krimi – duke gërmuar në shenjë miratimi.

Sot, ideja për të tërhequr zvarrë një derr në gjykatë duket qesharake. Por po ashtu edhe ideja e Dekartit se kafshët janë thjesht “makina bishë” pa botë të brendshme.

Pra, sa të ndërgjegjshme janë kafshët, me të vërtetë?

Fatkeqësisht nuk ka mënyrë të përsosur për ta testuar vetëdijen kafshërore. Për një kohë, shekenctarët e përdornin ‘’testin pasqyrë’’: ata shënjonin një kafshë me një pikë të kyqe në një kënd që ata zakonisht nuk mund ta shihnin, pastaj e bënin atë të shikonte në pasqyrë. Nëse kafsha reagonte ndaj pikës, kjo nënkuptonte se e njihte reflektimin e vetes. Njerëzit nga mosha tre vjeqare e tutje e kalojnë lehtë këtë test. Por me përjashtim të disa majmunëve të mëdhenj, disa delfinëve dhe një elefanti të vetëm, çdo gjitar tjetër ka dështuar në test. Madje edhe qentë dhe majmunët rrahin.

Pra cili është mesazhi kyq? Të gjitha qeniet janë të vetëdijshme deri në një masë, dhe ka mundësi që vetëdija varet nga proceset biologjike.

Në testin pasqyrë, njohja e vetes synohet të shërbejë si dëshmi e vetëdijes. Por mund të ketë shumë arsye pse kafshët bien në test-edhe nëse ato nuk kanë vetëdije, ato janë me siguri prapë të vetëdijshme.

Shumica e njerëzve e kanë intuitën se gjitarët, made edhe zogjtë dhe peshqit, kanë një sasi të vetëdijes. Në të vërtetë, të gjitha këto tregojnë aktivitet të njëjtë të trurit për ne në gjumë dhe në gjendje zgjimi. Por nuk mund të themi se sa të ngjashëm janë ata me njerëzit.

Ka një dëshmi në rritje se vetëdija kafshërore mund të jetë shumë ndryshe nga ajo e jona. Shembulli më i famshëm është oktapodi. Oktapodët janë jashtëzakonisht të mençur, por sistemi i tyre nervor është shumë ndryshi nga i joni. Pothuajse truri i tyre është i shpërndarë nëpër tërë trupin e tyre, dhe gjymtyrët e tyre e kanë vetëdijen e vetë. Por prapë, asnjë oktapod nuk ka kaluar asnjëherë testin e pasqyrës.

Por çfarë për krijesat tjera jo-biologjike? A do të jenë ndonjëherë kompjuterët tanë të vetëdijshëm? Shkrimtarët fantastiko-shkencorë, futuristët, dhe fansat e IA apo Inteligjenca Artificiale, mendojnë se është e mundur-dhe që në fakt, do të ndodhë çdo minutë.

Por nëse vetëdija është shuma e halucinacioneve të kontrolluara të trurit të njeriut për veten, trupin tonë dhe mjedisin tonë, nuk është plotësisht e qartë se si një makinë mund ta përsërisë ndonjëherë këtë dinamikë. Vetëdija jonë është e rrënjosur thellë në ekzistencën tonë si qenie të gjalla, frymëmarrëse, biologjike. Çdo qelizë e trupit tuaj kontribuon në ndjenjën e të qenit ju.

Përmbledhja Finale

Vetëdija është një fenomen kompleks, por nuk është shkëndija e panjohur, hyjnore që disa filozofë e bëjnë të qartë. Përkundrazi, është një funksion natyror i trupave tanë të gjallë të frymëmarrjes. Është shuma e “halucinacioneve të kontrolluara” të trurit tonë për botën, trupin tonë dhe veten tonë. Ndërsa shkenca vazhdon të studiojë të gjitha aspektet e ndryshme të përvojës së ndërgjegjshme, ne do të zbulojmë ngadalë misterin e vetëdijes.